9. Sınıf Tarih | 3. Ünite: Orta Çağ Medeniyetleri | 2025 Maarif Modeli

9. Sınıf Tarih – 3. Ünite

Orta Çağ Medeniyetleri

(Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli – 2025 Müfredatına Uygun Ders Notu)

Bu ders notu; göçler, siyasi–askerî gelişmeler, ticaret yolları ve kültürel hayatı bütüncül şekilde anlatmak için hazırlanmıştır.

🌍 3.1. Orta Çağ’daki Kitlesel Göçler

Göç, insanların farklı sebeplerle yaşadıkları yerleri kalıcı veya uzun süreli olarak terk edip başka yerlere yerleşmesidir. Orta Çağ’da görülen göçler çoğunlukla topluca, silahlı ve uzun mesafeli göçlerdir. Bu nedenle etkileri yalnızca bir bölgeyle sınırlı kalmamış, dünya tarihinin akışını değiştirmiştir.

⚙ Göçlerin Başlıca Nedenleri

• Siyasi: Kavimler arası mücadeleler, baskıcı yönetimler, Çin – Bizans – Sasani gibi güçlü devletlerin baskısı.
• Ekonomik: Kuraklık, iklim değişikliği, hayvanlar için otlak yetersizliği, ticaret yollarına hâkim olma isteği.
• Dini: İnanç baskısından kaçma ya da dini yayma arzusu.
• Toplumsal: Nüfus artışı, yeni yurt arayışı, boy–kabile çekişmeleri.

📌 Göçlerin Genel Sonuçları

• Büyük imparatorluklar parçalandı (özellikle Batı Roma).
• Yerine küçük, çok sayıda devlet ve beylik ortaya çıktı.
• Kültürler arasında temas arttı → din, dil, gelenek alışverişi hızlandı.
• Avrupa’nın etnik yapısı değişti; bugünkü bazı Avrupa milletlerinin temeli bu dönemde oluştu.
• Yeni askerî sistemler (feodalite soylu orduları, süvari orduları) gelişti.

Özetle: Orta Çağ’daki göçler sadece “yer değiştirme” değil, siyasi haritayı yeniden çizen büyük dalgalardır.

🏹 Kavimler Göçü (375 – 476)

Kavimler Göçü, Hunların Orta Asya’dan batıya doğru ilerleyerek Avrupa’daki Germen kavimlerini yerlerinden oynatması sonucu ortaya çıkan büyük nüfus hareketidir.

🧭 Süreç

• 375: Hunlar, Avrupa içlerine girince Germen kavimleri panikleyerek batıya yöneldi.
• Vizigot, Ostrogot, Vandallar, Franklar, Burgonlar, Angllar – Saksonlar gibi kavimler Roma topraklarına girdi.
• Bu kitleyi durduramayan Batı Roma İmparatorluğu zayıfladı.

📌 Kavimler Göçü’nün Sonuçları

• 476’da Batı Roma İmparatorluğu yıkıldı. (Orta Çağ’ın başlangıcı kabul edilir.)
• Avrupa’da feodalite (derebeylik) sistemi ortaya çıktı.
• Katolik Kilisesi merkezi otoritenin yokluğunda gücünü artırdı.
• Avrupa’nın siyasi birliği bozuldu, yüzyıllar sürecek parçalanmışlık dönemi başladı.
• Yeni krallıklar kuruldu: Frank, Vizigot, Ostrogot vb.

Kavimler Göçü, Orta Çağ Avrupa düzeninin kurulmasında tetikleyici olaydır.

🕋 Müslümanların Hicreti (622)

Hicret, Hz. Muhammed ve Müslümanların Mekke’den Medine’ye göç etmesidir. İslam tarihinde dönüm noktasıdır.

• İslam takvimi bu olaya göre başlatıldı (1 Hicri yıl = 622).
• Medine’de ilk İslam Devleti kuruldu.
• Müslümanlar din ve can güvenliğine kavuştu.
• Medine Sözleşmesi ile farklı din ve kabilelerin bir arada yaşaması düzenlendi.

🏇 Türk Göçleri

Türkler tarih boyunca yaylak–kışlak hayatı ve atlı göçebe kültürleri nedeniyle sık sık yer değiştirmişlerdir.

1) Erken Dönem Türk Göçleri

• Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Avarlar, Peçenekler, Kuman–Kıpçaklar batıya ve güneye göçtüler.
• Sebep: Çin baskısı, kuraklık, otlak yetersizliği.
• Sonuç: Türk kültürü Avrupa’ya ve Ön Asya’ya yayıldı.

2) Selçuklu Göçleri ve Anadolu’nun Türkleşmesi

• Malazgirt Zaferi (1071) sonrası Oğuz/Türkmen boyları dalgalar halinde Anadolu’ya yerleşti.
• Şehirler, kervansaraylar, medreseler kuruldu → Anadolu “Türkiye” kimliği kazanmaya başladı.

3) Osmanlı’nın Rumeli’ye Geçişi

• Osmanlılar fethettikleri Balkan topraklarına iskân politikası uyguladı.
• Türk nüfus kalıcı hâle geldi; bölgenin demografisi değişti.

⚓ Viking Göç ve Seferleri (8–11. yy)

İskandinavya kökenli Vikingler, gemileriyle Kuzey Denizi ve Atlas Okyanusu’nda geniş alanlara seferler düzenlemişlerdir.

• İngiltere, Fransa kıyıları, Rusya’nın batısı ve Akdeniz’e kadar indiler.
• Amaç: Ganimet, ticaret, yeni yerleşim alanları.
• Normandiya Dükalığı’nın temellerini attılar.
• Avrupa’da denizcilik ve liman ticareti gelişti.

⚔️ 3.2. Orta Çağ’daki Siyasi ve Askerî Gelişmeler

🔸 Feodalite (Derebeylik) Sistemi

Kavimler Göçü ve Batı Roma’nın yıkılmasıyla Avrupa’da güçlü bir merkezi otorite kalmadı. Halk, kendini koruyacak senyörlere (derebeylere) sığındı. Bunun sonucu olarak feodalite ortaya çıktı.

• Toprak = en önemli güç kaynağı
• Kral zayıf, feodal beyler güçlü
• Toplum keskin sınıflara ayrıldı (soylular, ruhban, köylüler)
• Şatolar ve kaleler güvenlik merkezleri oldu

Feodalite, Avrupa’yı siyasi bakımdan parçalı, sosyal bakımdan sınıflı hâle getirdi.

🇫🇷 Franklar ve Şarlman

• Germen kökenli Franklar, Batı Roma sonrası güçlü bir krallık kurdu.
• Şarlman, 800 yılında Papa tarafından “Roma İmparatoru” ilan edildi → Kilise–krallık iş birliği güçlendi.
• Verdun Antlaşması (843) ile Frank İmparatorluğu üçe bölündü; bugünkü Fransa–Almanya ayrışmasının temeli oldu.

🏛️ Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu

• Başkent: Konstantinopolis (İstanbul)
• Justinianus dönemi: Ayasofya, Justinianus Kanunları, İtalya seferleri
• 1071 Malazgirt sonrası Anadolu’daki üstünlüklerini kaybettiler.
• Ortodoksluk mezhebinin merkezidir.

☪️ İslam Dünyasında Siyasi Yapı

• Emeviler (Şam): Çok geniş fetihler, Arap milliyetçiliği
• Abbasiler (Bağdat): Bilim, kültür, tercüme hareketleri, Türklerin orduya girmesi
• Türk-İslam Devletleri: Karahanlılar, Gazneliler, Büyük Selçuklular → İslam dünyasında Türk nüfuzunu artırdılar.

🦅 Büyük Selçuklu Devleti

• 1040 Dandanakan: Selçuklular bağımsız büyük bir güç oldu.
• 1071 Malazgirt: Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
• Nizamiye Medreseleri: Bilim–eğitim kurumları, Sünni düşünceyi güçlendirdi.

✝️ Haçlı Seferleri (1096 – 1270)

• Amaç: Kudüs ve kutsal yerleri Müslümanlardan almak
• Doğu–Batı ticareti hızlandı
• Avrupa’da kralların gücü arttı, feodal beyler zayıfladı
• İslam dünyasında birlik bilinci güçlendi

⚔️ Moğol İstilası (13. yy)

• Cengiz Han önderliğinde Asya’dan Avrupa içlerine kadar ilerlediler.
• İlhanlılar, Çağatay, Altın Orda gibi devletlere bölündüler.
• Başlangıçta büyük yıkım getirdi; sonra ticaret yollarını güvenli hâle getirdiler.

💰 3.3. Orta Çağ’da Ticaret Yolları

🧭 İpek Yolu

• Çin’den başlayıp Orta Asya – İran – Anadolu – Akdeniz’e uzanır.
• Türk devletleri bu yol üzerinde oldukları için geçiş vergisi ve ticaret geliri elde ettiler.
• Kervansaraylar, ribatlar, hanlar bu nedenle gelişti.

🌶️ Baharat Yolu

• Hindistan–Uzak Doğu’dan gelen baharatlar Basra – Kızıldeniz – Suriye limanları üzerinden Avrupa’ya gitti.
• Uzun süre Müslüman tüccarların kontrolünde kaldı.
• Avrupalıların Sonra Coğrafi Keşifler’e yönelmesinde bu yolun önemi büyüktür.

⚓ Deniz Ticareti

• Venedik, Ceneviz gibi İtalyan şehir devletleri Akdeniz ticaretinin merkezleri oldu.
• Haçlı Seferleri, bu şehirlerin zenginleşmesini sağladı.

🏙️ Ticaret ve Şehirleşme

• Anadolu’da Konya, Sivas, Kayseri; İslam dünyasında Bağdat, Şam, Kahire; Avrupa’da Floransa, Brugge öne çıktı.
• Ticaretle zenginleşen burjuvazi sınıfı ortaya çıktı (özellikle Avrupa’da).

🎓 3.4. Orta Çağ’da Bilim, Kültür ve Sanat

📚 İslam Dünyasında Bilimsel Gelişmeler

• Beytülhikme (Bağdat): Yunanca eserlerin Arapçaya çevrildiği, astronomi–tıp–matematik çalışmalarının yapıldığı merkezdir.
• İbn Sina: El-Kanun fi’t-Tıbb → Avrupa üniversitelerinde ders kitabı oldu.
• Harezmi: Cebirin kurucusu kabul edilir; “algoritma” sözcüğü ondan gelir.
• İbn Heysem: Optik alanında öncü çalışmaları vardır.

⛪ Avrupa’da Skolastik Düşünce

• Din adamlarının otoritesi bilimin önündeydi.
• Bologna, Paris, Oxford gibi üniversiteler Orta Çağ’ın sonlarına doğru kuruldu.
• İbn Rüşd’ün Aristo yorumları Avrupa’da akılcılığın yayılmasına katkı sağladı.

🎨 Sanat ve Mimari

• İslam sanatı: Geometrik süsleme, hat, tezhip, minyatür, çini.
• Avrupa: Romanesk ve Gotik mimari, katedraller (Notre Dame gibi).
• Endülüs (Elhamra Sarayı): İslam sanatının Batı’daki en zarif örneklerinden.

🕌 İslam Medeniyetinde Kültür Bölgeleri

İslam dünyası tek merkezden yönetilmese de farklı bölgeler farklı alanlarda öne çıkmıştır:

Bölge	Özellik	Şehir / Şahsiyet
Maveraünnehir	Matematik, astronomi ve felsefe	Farabi, El-Biruni, Uluğ Bey
Horasan	İlim ve edebiyatın kalbi	Nişabur, Merv, Herat
Bağdat	Beytülhikme, çeviri hareketleri	Harezmi, Cabir, Huneyn bin İshak
Şam	İlk İslam başkenti, Emevi mimarisi	Emeviye Camii
Endülüs	Avrupa’ya bilim taşıyan köprü	İbn Rüşd, İbn Arabi, Zerhavi

🧠 Kavram Kutusu

• Feodalite: Orta Çağ Avrupa’sında toprak ve askeri güce dayalı derebeylik sistemi.
• Skolastik düşünce: Kilisenin belirlediği anlayışın dışına çıkmayan düşünce biçimi.
• Hicret: Mekke’den Medine’ye göç; İslam takviminin başlangıcı.
• Kavimler Göçü: 375’te başlayıp Avrupa’nın siyasi yapısını kökten değiştiren büyük göç dalgası.
• Nizamiye Medreseleri: Selçukluların açtığı, devlet destekli yüksek eğitim kurumları.

📝 Mini Quiz – Orta Çağ’daki Göçler

Her soruda doğru olduğunu düşündüğün şıkkı tıkla.

“Etkinlikler”