12. Sınıf İnkılap Tarihi | 1.Ünite Özeti | 20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya

1. ÜNİTE

XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya — Ders Notu

Mustafa Kemal’in hayatı ve fikir dünyası; II. Meşrutiyet; Trablusgarp ve Balkan Savaşları; I. Dünya Savaşı cepheleri; gizli antlaşmalar; Mondros ve savaş sonrası barış düzeni.

Mustafa Kemal’in Hayatı Osmanlı: Siyasî/Sosyal/Ekonomik II. Meşrutiyet Trablusgarp & Balkanlar I. Dünya Savaşı — Genel Osmanlı Cepheleri Gizli Antlaşmalar Mondros ve Tepkiler Wilson & Paris Barış Antlaşmaları

Mustafa Kemal’in Hayatı – Aile, Eğitim ve Fikir Dünyası

Aile

• Mustafa Kemal Atatürk, 1881 yılında Selânik’te dünyaya geldi. Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım’dır.
• Ailenin kökleri, 15. yüzyılda Konya ve Aydın’dan Makedonya’ya yerleşen Yörük topluluklarına dayanır.
• Kardeşlerinden yalnızca Makbule (Atadan) yetişkinliğe kadar yaşadı ve 1956 yılında vefat etti.

Not: 1881, Osmanlı mali buhranının derinleştiği dönemdir. Muharrem Kararnamesi ile Düyûn-u Umumiye kurulmuştur.

İlk ve Ortaöğretim

• İlk öğrenimine mahalle mektebinde başladı; kısa süre sonra babasının isteğiyle Şemsi Efendi Mektebine geçti.
• Selânik Mülkiye Rüştiyesi’ne kısa süre devam ettikten sonra Askerî Rüştiyeye (1893) geçti. Matematik öğretmeni Mustafa Bey ona “Kemal” adını verdi.
• Manastır Askerî İdadisinde (1896–1899) edebiyata ilgi duydu; Namık Kemal ve Tevfik Fikret’i okuyarak vatan ve hürriyet düşüncelerini güçlendirdi.

Yüksek Öğrenim

• Harp Okulu’na 13 Mart 1899’da başladı ve 1902’de teğmen olarak mezun oldu.
• Ardından Harp Akademisi’ni 11 Ocak 1905’te kurmay yüzbaşı rütbesiyle ve beşinci sırada bitirdi.
• Okul arkadaşları arasında Ali Fuat (Cebesoy), Kâzım (Karabekir), Refet (Bele), Nuri (Conker) ve Fethi (Okyar) gibi isimler vardı.

İz Bırakan Şehirler

• Selânik: Liman ve demiryolu sayesinde canlı bir ticaret kentiydi. Çok kültürlü yapısı yeni fikirlere açık bir ortam sağladı.
• Manastır: Ticaret, yönetim ve ordu merkeziydi; okul çevresinde fikir tartışmaları yoğun biçimde yapılıyordu.
• İstanbul: İmparatorluğun başkentiydi ve siyasal fikir akımlarının odağıydı.
• Şam (1905): İlk görev yeriydi; burada Vatan ve Hürriyet Cemiyetini kurdu.
• Sofya: Balkan Savaşları’ndan sonra ateşemiliter olarak görev yaptı.

Etkilendiği Düşünürler (tıklayın)

Ziya Gökalp – Milliyetçilik Namık Kemal – Vatanseverlik Mehmet Emin Yurdakul – Milliyetçilik Tevfik Fikret – İnkılapçılık J. J. Rousseau – Yurttaşlık Montesquieu – Cumhuriyetçilik Voltaire – Akılcılık

Açıklama alanı: Bir isme tıkladığınızda kısa biyografi ve etkisi burada görünür.

Eserleri

• Nutuk, 1919–1927 arasındaki gelişmeleri anlatarak Millî Mücadele’nin ana kaynağını oluşturur.
• Askerî eserleri arasında Takımın Muharebe Talimi, Cumalı Ordugâhı, Taktik Tatbikat Gezisi, Bölüğün Muharebe Eğitimi ve Subay ve Komutan ile Konuşmalar bulunur.
• Geometri, eğitimde kavramların Türkçeleştirilmesini amaçlayan bir çalışmadır.

XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı – Siyasî, Sosyal ve Ekonomik Görünüm

Siyasî Durum

• Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik fikri ve Sanayi İnkılabı’nın tetiklediği rekabet, imparatorluk içindeki isyanları artırdı ve toprak kayıplarını hızlandırdı.
• Avrupalı güçlerin sömürgecilik yarışı Osmanlı üzerindeki dış baskıyı belirgin şekilde artırdı.

Sosyal Durum

• Balkan Savaşları’ndan sonra Anadolu’ya yoğun göçler yaşandı. Bu göçler, şehirleşmeyi hızlandırırken barınma ve istihdam gibi alanlarda yeni sorunlar doğurdu.

Ekonomik Durum

• Osmanlı, sanayileşmeyi sürdüremediği için dış rekabete açık bir pazar hâline geldi.
• 1854’ten sonra artan dış borçlanma, 1881 Muharrem Kararnamesi ile Düyûn-u Umumiye kontrolüne dönüştü ve mali bağımsızlık zedelendi.

Fikir Akımları

• Osmanlıcılık, tüm unsurları tek bir “Osmanlı milleti” çatısında tutmayı hedefledi; ancak ulusal ayrılmalarla etkisini kaybetti.
• İslamcılık (Ümmetçilik), Müslümanları halife çevresinde birleştirmeyi amaçladı; Arap ayrılıkçılığı nedeniyle başarısı sınırlı kaldı.
• Türkçülük, millî birlik düşüncesini öne çıkardı ve Millî Mücadele’nin fikrî temelini güçlendirdi.
• Batıcılık, bilim ve teknikte Batı’yı örnek almayı savundu; Cumhuriyet’in modernleşmesinde etkili oldu.

II. Meşrutiyet (1908) – Nedenleri ve Sonuçları

Nedenler

• Meclis-i Mebusan’ı yeniden açarak dağılmayı durdurma ve hukuki meşruiyeti güçlendirme isteği belirleyiciydi.
• İngiltere ile Rusya’nın Reval görüşmeleri, Makedonya ve Boğazlar konusunda duyulan endişeyi artırdı.

İlan ve Sonuç

• 23 Temmuz 1908’de II. Abdülhamid Meşrutiyeti yeniden ilan etti ve Kanûn-ı Esasî yürürlüğe kondu.
• Çok partili hayata geçildi. 31 Mart Olayı (1909) Hareket Ordusu tarafından bastırıldı ve II. Abdülhamid tahttan indirildi.
• İttihat ve Terakki’nin yönetimdeki etkisi arttı; Osmanlıcılık ve İslamcılık yerine Türkçülük siyaset yapıcı bir çizgi kazandı.

Eş Zamanlı Gelişmeler

• Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti; Bosna-Hersek Avusturya tarafından ilhak edildi; Girit Yunanistan’a bağlandı.

Trablusgarp (1911–1912) ve Balkan Savaşları (1912–1913)

Trablusgarp Savaşı

• İtalya, sömürge yarışında geri kalmamak için Trablusgarp’ı işgal etti; Osmanlı subayları yerel güçlerle birlikte Derne, Tobruk ve Bingazi’de etkili savunmalar yaptı.
• Uşi Antlaşması (1912) ile Trablusgarp ve Bingazi İtalya’ya bırakıldı; bölge dinî bakımdan halifeye bağlı sayıldı; On İki Ada geçici olarak İtalya’ya bırakıldı ve savaş sonrasında da geri alınamadı.

Önemi: Osmanlı, Kuzey Afrika’daki son toprağını kaybetti ve İtalya Akdeniz’de güç kazandı.

I. Balkan Savaşı

• Rusya’nın desteklediği Balkan ittifakı ve Panslavizm etkisiyle savaş başladı. Osmanlı hazırlıksızdı ve birçok cephede geri çekildi.
• Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) ile Midye–Enez hattının batısındaki Rumeli toprakları elden çıktı.

II. Balkan Savaşı

• Paylaşım anlaşmazlığı üzerine Balkan devletleri Bulgaristan’a karşı savaştı; I. savaşa katılmayan Romanya da bu kez yer aldı.
• İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913) ile Edirne ve Kırklareli Osmanlı’ya bırakıldı; Meriç Nehri sınır kabul edildi. Atina Antlaşması (14 Kasım 1913) ile Ege adaları Yunanistan’a bırakıldı.

Genel Sonuç: Ege’de denetim zayıfladı; Arnavutluk bağımsız oldu; ordunun siyasetle uğraşmasının sakıncaları net biçimde görüldü; Babıâli Baskını ile İttihat ve Terakki iktidarı pekişti.

I. Dünya Savaşı (1914–1918) – Nedenler ve Başlangıç

Bloklar

• İttifak Devletleri: Almanya, Avusturya-Macaristan, (başta) İtalya; sonradan Osmanlı ve Bulgaristan katıldı.
• İtilaf Devletleri: İngiltere, Fransa, Rusya; sonradan ABD ve İtalya da bu bloğa geçti.

Genel Nedenler

• Milliyetçilik akımı, sömürge ve pazar rekabeti, silahlanma yarışı ve bloklaşma süreci çatışmaya zemin hazırladı.

Kıvılcım ve Yayılma

• 28 Haziran 1914’te Avusturya-Macaristan Veliahtı Franz Ferdinand’a düzenlenen suikast, zincirleme savaş ilanlarına yol açtı.
• Osmanlı, Goeben ve Breslau gemilerinin Karadeniz’de Rus limanlarını bombalaması sonrası 29 Ekim 1914’te fiilen savaşa girdi.

Gidişat

• 1917’de Rusya’daki Bolşevik İhtilali ile Çarlık yıkıldı ve Brest-Litovsk (3 Mart 1918) ile Rusya savaştan çekildi.
• ABD’nin savaşa katılması dengeleri İtilaf lehine çevirdi.

Osmanlı’nın Savaştığı Cepheler – Kısa Özet

Kafkas Cephesi ve 1915 Olayları

• Savaş, Rus limanlarının bombalanması, Bakü petrollerinin önemi ve Turancılık düşüncesinin etkisiyle bu cephede yoğunlaştı.
• Brest-Litovsk (1918) ile Kars, Ardahan ve Batum geri alındı; Kafkas İslam Ordusu 15 Eylül 1918’de Bakü’ye girdi.
• 1915 Sevk ve İskân düzenlemesi, Ruslarla iş birliği içindeki çete faaliyetleri ve isyanlara karşı alınan güvenlik tedbiriydi; 24 Nisan genelgesiyle örgüt merkezleri kapatıldı.

Kanal Cephesi

• Amaç, İngiltere’nin Hindistan bağlantısını keserek insan ve hammadde akışını durdurmaktı; İngiltere üstün geldi ve 1917’de Sina’dan Suriye’ye ilerledi.

Çanakkale

• 18 Mart 1915’te denizden geçiş, Nusret’in mayınları ve Türk topçusunun direnciyle başarısız oldu.
• 25 Nisan 1915’te Gelibolu’ya çıkarma yapıldı; Anafartalar ve Conkbayırı savunmalarıyla düşmana geçit verilmedi; Ocak 1916’da İtilaf kuvvetleri çekildi.

Hicaz-Yemen

• Şerif Hüseyin’in İngiliz desteğiyle başlattığı isyan karşısında kutsal şehirleri korumak için uzun süreli savunmalar yapıldı; Fahreddin Paşa Medine’yi kahramanca savundu.

Irak

• İngiltere, petrol bölgelerini ve Hindistan yolunu güvenceye almak amacıyla cepheyi açtı.
• Kut’ül Amâre’de 29 Nisan 1916’da bir İngiliz tümeni, Halil Paşa komutasındaki Türk birliklerine teslim oldu; sonrasında İngiltere büyük kuvvetlerle bölgeyi ele geçirdi.

Suriye-Filistin

• Kanal Harekâtı’nın devamı niteliğindeki bu cephede İngiltere, Kudüs ve Filistin’i işgal etti.
• Katma Muharebesi (26 Ekim 1918) ile Mustafa Kemal kuzeyde savunma hattını kurdu; kısa süre sonra Mondros imzalandı.

Sınır Dışı Cepheler

• Galiçya, Makedonya ve Romanya cephelerine müttefiklere destek için Osmanlı birlikleri gönderildi.

Osmanlı’nın Paylaşımı: Gizli Antlaşmalar

İstanbul (Mart–Nisan 1915)

Boğazlar ve Trakya’nın önemli kısımlarının Rusya’ya bırakılması öngörüldü.

Londra (26 Nisan 1915)

İtalya’yı İtilaf’a çekmek amacıyla Antalya, Rodos ve On İki Ada gibi bölgeler vaat edildi.

Sykes-Picot (26 Nisan 1916)

Ortadoğu, İngiltere ve Fransa arasında etki alanlarına ayrıldı; Rusya’ya da Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’da paylar öngörüldü.

St. Jean de Maurienne (17 Nisan 1917)

İtalya’ya Anadolu’da (Antalya, Menteşe, İzmir çevresi) ek paylar planlandı.

Mondros Mütarekesi (30 Ekim 1918) ve Tepkiler

İmza Süreci

• V. Mehmet Reşad’ın vefatı üzerine VI. Mehmet tahta çıktı; İttihat ve Terakki yönetimden çekildi ve Ahmet İzzet Paşa kabineyi kurdu.
• Rauf Bey başkanlığındaki Osmanlı heyeti, Limni/Mondros’ta Amiral Calthorpe ile 25 maddelik bir ateşkes imzaladı.

Ağır Maddeler

• Boğazlar İtilaf’a açılacak ve istihkâmlar işgal edilecekti.
• Osmanlı orduları büyük ölçüde terhis edilecek, silah ve mühimmat İtilaf kontrolüne bırakılacaktı.
• 7. Madde, güvenliği tehdit eden her durumda stratejik noktaların işgal edilmesine izin veriyordu.
• 24. Madde, Vilâyet-i Sitte’de karışıklık çıkması hâlinde işgali mümkün kılıyordu.

Sonraki Gelişmeler

• İngiltere, ateşkese rağmen 3 Kasım 1918’de Musul’u işgal etti; Fransa Adana ve çevresini kontrol altına aldı.
• 13 Kasım 1918’de İtilaf donanması İstanbul önlerine demirledi ve fiilî işgal başladı.

Tepkiler

• İstanbul Hükûmeti barış umuduyla ateşkesi olumlu karşıladı; siyasi istikrarsızlık arttı ve Damat Ferit dönemi başladı.
• Mustafa Kemal, ateşkesin bağımsızlıkla bağdaşmadığını belirtti ve İstanbul’a geldiğinde “Geldikleri gibi giderler” diyerek tepkisini ifade etti.
• Halk, Müdafaa-i Hukuk ve Kuvâ-yı Millîye etrafında örgütlenerek işgallere karşı yerel direnişler başlattı.

Wilson İlkeleri ve Paris Barış Konferansı

Wilson İlkeleri (Özet)

• Diplomaside açıklık, ekonomik engellerin kaldırılması ve karşılıklı silahsızlanma güvenceleri öngörülüyordu.
• Milletler Cemiyeti kurulmalıydı.
• Türklerin çoğunlukta olduğu yerlerde Osmanlı egemenliği devam etmeli; Boğazlar tüm gemilere açık ve uluslararası denetimde olmalıydı.

Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919)

• Otuz iki devletin katıldığı konferansta ABD, İngiltere, Fransa, Japonya ve İtalya belirleyici aktörlerdi.
• Mağlup devletlerle yapılacak barışın esasları belirlendi ve Milletler Cemiyeti fikri somutlaştırıldı.

Savaşı Bitiren Antlaşmalar – Ana Hatlar

Versailles – Almanya

• Almanya, işgal ettiği toprakları iade etti; sömürgeleri paylaştırıldı.
• Zorunlu askerlik kaldırıldı; ordu 100 bin kişiyle sınırlandı; denizaltı ve uçak yapımı yasaklandı.
• Yüksek savaş tazminatı ödemek zorunda bırakıldı.

Saint-Germain – Avusturya

• Avusturya-Macaristan dağıldı; Çekoslovakya, Yugoslavya ve Macaristan ortaya çıktı.
• Zorunlu askerlik kaldırıldı ve Avusturya ordusu 30 bin kişiyle sınırlandı.

Neuilly – Bulgaristan

• Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya’ya toprak devri yapıldı; ordu ve donanma ciddi şekilde sınırlandırıldı.

Trianon – Macaristan

• Çekoslovakya, Yugoslavya, Romanya ve Avusturya’ya toprak bırakıldı; askerî sınırlamalar getirildi.

Önemli: Ağır hükümler, yenilen ülkelerde kalıcı hoşnutsuzluk yarattı. Ekonomik yıkımla birleşen bu durum, II. Dünya Savaşı’na giden süreci hızlandırdı.

“Sınava Hazırlık” – Hızlı Tekrar ve Kavram Kutusu (tıklanabilir)

Altın Cümleler

• Çanakkale, Osmanlı’nın I. Dünya Savaşı’nda kesin zafer kazandığı tek büyük cephedir.
• Uşi Antlaşması ile Trablusgarp İtalya’ya bırakıldı; On İki Ada geçici verildi ve geri alınamadı.
• Londra (1913) Midye–Enez hattını; İstanbul (1913) Meriç’i sınır olarak belirledi.
• Mondros’un 7. ve 24. maddeleri, işgallere hukuki zemin hazırladı.

Kavramlar – 1 (tıklayın)

Düyûn-u Umumiye Kapitülasyonlar Panslavizm Babıâli Baskını Misak-ı Millî Vilâyet-i Sitte Mütareke (Ateşkes) Seferberlik

Kavram açıklaması: Bir kavrama tıklayınca tanımı burada görünür.

Kavramlar – 2 (tıklayın)

İttifak Devletleri İtilaf Devletleri Sykes-Picot Uşi Antlaşması Brest-Litovsk Kut’ül Amâre İlhak Cemiyet-i Akvam

Kavram açıklaması: Bir kavrama tıklayınca tanımı burada görünür.

1R

İlgili Etkinlikler:

Tarih Öğrenimini Destekleyen Kaynaklar

Tarih öğrenimini desteklemek isteyen öğrenciler için hazırladığımız içerikler, sadece ders notlarıyla sınırlı değildir. Sitemizde tarih kitapları, ders kitapları, KPSS tarih soru bankası örnekleri ve TYT–AYT tarih denemeleri gibi zengin kaynaklara dair yönlendirmeler bulabilirsiniz. Eğitim alanında güvenilir bir yol arkadaşı olmayı hedefleyen platformumuz, aynı zamanda eğitim yayıncılığı dünyasında öne çıkan gelişmeleri de takip etmektedir. Öğrenciler, öğretmenler ve araştırmacılar için hazırlanan bu çalışmalar, kaliteli ders kitapları ve sınav hazırlık materyalleriyle desteklenmektedir.