10.Sınıf Tarih | 4.Ünite Özeti | Soru Cevap | 2025

10. sınıf Tarih, 4. Ünite: Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti Konu Özeti

Bu bölümde, Osmanlı Devleti'nin kuruluş süreciyle birlikte şekillenen kültürel, toplumsal ve bilimsel yapılar detaylı biçimde ele alınmaktadır. Anadolu'nun manevî önderleri olan mutasavvıfların düşünce dünyasından, Osmanlı toplumsal yapısında yöneten ve yönetilen sınıflara; eğitim kurumları olan medrese ve tekkelerden, bilim ve düşünce hayatına yön veren bilginlere kadar pek çok unsur kapsamlı bir şekilde sunulmuştur. 

Ayrıca Osmanlı'da halk kültürü, yazılı kültür mirası, fetihlerin toplumsal yansımaları ve zanaatkârlığın kurumsallaşması gibi başlıklar da görsel ve metinsel içeriklerle desteklenerek anlatılmıştır.

---

---

📚 4. Ünite: Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

---

🌟 Anadolu’nun Kandilleri (Tasavvuf Büyükleri ve Etkileri)

Tasavvuf, İslam’ın ahlaki ve manevi yönünü ön planda tutan, kalp eğitimiyle bireyin Allah’a ulaşmasını hedefleyen bir anlayıştır. Anadolu'nun İslamlaşmasında ve Osmanlı'nın manevi temellerinin oluşmasında büyük rol oynamıştır. Bu alanda ön plana çıkan önemli şahsiyetler şunlardır:

➤ Ahmet Yesevi

• Bölge: Türkistan (bugünkü Kazakistan)

• Eseri: Divan-ı Hikmet

• Özelliği: Türkçe şiirlerle İslam'ı anlattı. Türk tasavvufunun kurucularındandır.

• Sözleriyle: “Hakkı bilmek için önce kendini bilmek gerekir.”

➤ Mevlana Celaleddin-i Rumi

• Bölge: Konya

• Özelliği: Sevgi, hoşgörü ve insan sevgisini esas aldı.

• Eseri: Mesnevi

• Meşhur sözü: “Gel, ne olursan ol yine gel.”

➤ Yunus Emre

• Anlayışı: Allah sevgisi, insan sevgisi ve hoşgörü.

• Dil: Sade Türkçe ile halkın anlayabileceği bir dille yazdı.

• Sözleri: “İlim ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir.”

➤ Hacı Bektaş-ı Veli

• Eseri: Makalat

• Felsefesi: “İnsana hizmet, Hakk’a hizmettir.” Toplumda birlik ve kardeşliği vurgular.

➤ Hacı Bayram-ı Veli

• Bölge: Ankara

• Özelliği: Nefis terbiyesi ve bireyin iç dünyasını tanıması gerektiğini savundu.

➤ Ahi Evran

• Kuruluşu: Ahilik Teşkilatı

• Amacı: Esnaf ve zanaatkârlar arasında ahlak, disiplin ve mesleki eğitim sağlamak.

---

⚔️ Osmanlı’da Askerî Sınıf ve Yönetim Yapısı

Osmanlı toplumu "Yönetenler (askerî sınıf)" ve "Yönetilenler (reaya)" olmak üzere iki ana gruba ayrılmıştır.

Yönetenler (Askerî Sınıf)

• Devleti yöneten ve koruyan kesimdir.

• Vergi vermezler; devlete hizmet ederler.

• 3 ana bölüme ayrılır:

1. Seyfiye: Askerlik ve yönetimle ilgilenir (ör. vezir, beylerbeyi).

2. Kalemiye: Bürokratik işler, yazışma ve dış işleri (ör. nişancı, defterdar).

3. İlmiye (Ulema): Din, eğitim ve hukuk (ör. kadı, müderris, müftü).

Yönetilenler (Reaya)

• Vergi verir, üretimle ilgilenir.

• Devlete sadakatle bağlı olmaları beklenir.

---

🕌 İlmiye Sınıfı ve Eğitim Kurumları

Görevleri:

• Kadılar: Hem mahkeme başkanı hem de yerel yönetici.

• Müderrisler: Medreselerde eğitim verir.

• Müftüler: Fetva verir, halkın dini sorularını cevaplar.

• Şeyhülislam: Dini konularda en yüksek otorite.

Eğitim Kurumları:

• Medreseler: Orta ve yüksek öğretim kurumlarıdır.

  • Dersler: Tefsir, hadis, kelam, matematik, astronomi, mantık.

  • Önemli Medreseler:

    • Sahn-ı Seman (Fatih Sultan Mehmet)

    • Süleymaniye Medresesi (Kanuni Sultan Süleyman)

• Tekke ve Zaviyeler: Halkın dini eğitimi ve tasavvufi terbiyesiyle ilgilenir.

---

🔭 Bilim ve Bilginler

Osmanlı, hem dini hem de pozitif bilimlerde önemli ilerlemeler sağlamıştır.

Önemli Bilginler:

• Akşemseddin: Mikrop teorisine öncülük etti.

• Ali Kuşçu: Astronomi ve matematikte çalışmalar yaptı.

• Uluğ Bey: Rasathane kurdu, yıldız katalogları oluşturdu.

---

🎭 Osmanlı’da Kültür, Edebiyat ve Halk Hayatı

• Anadolu’da 12. yüzyıldan itibaren sözlü kültür gelişmiştir.

  • Halk hikâyeleri, maniler, meddah gösterileri, karagöz ve orta oyunu yaygındı.

• Yazılı kültür ise divan edebiyatı, dinî eserler ve destanlarla zenginleşmiştir.

Yazılı Kültür ve Kütüphaneler:

• Devlet belgeleri (ferman, berat, ahitname) ve telif-tercüme kitaplar önemlidir.

• İlk saray kütüphanesi: Bursa (I. Murad dönemi)

Önemli Eserler:

• Tevarih-i Al-i Selçuk (Yazıcızade Ali)

• Danişmendname (Molla Arif Ali)

• Hüsrev ü Şirin (Şeyhi)

• Kabusnâme (Mercimek Ahmet)

• Muhammediyye (Yazıcızade Mehmet Efendi)

• Garibnâme (Aşık Paşa)

---

🕌 Fetihle Gelen Dönüşüm

• Göçebe yaşamdan yerleşik hayata geçildi.

• Camiler, medreseler, hanlar, hamamlar inşa edildi.

• Osmanlılar, fethettikleri şehirlerde yeni mahalleler kurarak sosyal yapıyı oluşturdular.

---

🛠️ El Sanatları ve Zanaat Kültürü

Osmanlı şehirlerinde sanat ve zanaat hayatı oldukça gelişmiştir.

Sanat Alanları:

• Ahşap işlemeciliği: Sedef kakmalı, geometrik motifli eserler.

• Taş süsleme sanatı: Bursa Yeşil Camii, Edirne Eski Camii örneklerindendir.

• Çinicilik, hat, ebru ve dokumacılık gibi sanatlar da gelişmiştir.

Ahilik Teşkilatı:

• Esnaf ve zanaatkârlar bu teşkilat sayesinde ahlaklı, disiplinli ve kaliteli üretim yapmıştır.

• Ustalık ve çıraklık sistemiyle meslek eğitimi verilmiştir.

---

Harika, o zaman sadece kalın yazıyla ve sorular arasında bir satır boşluk bırakarak devam ediyorum. İşte örnek format:

---

1. Timur Devleti'nden Osmanlı Devleti'ne sığınan matematik ve astronomi bilim insanı kimdir?
   ALİ KUŞÇU

2. İlk Osmanlı medresesi hangi padişah zamanında İznik'te kurulmuştur?
   ORHAN BEY

3. İlk Osmanlı medresesi Orhan Bey zamanında nerede kurulmuştur?
   İZNİK

4. Osmanlı Devleti'nde Kazasker, Şeyhülislam, Kadı ve Müderrislerin oluşturduğu sınıfa ne isim verilmiştir?
   ULEMA

5. Timur Devleti hükümdarlarından Uluğ Bey tarafından 15. yüzyılda nerede bir Rasathane açılmıştır?
   SEMERKANT

6. Osmanlı Devleti'nde dini kitaplarda yazılan hat sanatına ne isim verilmiştir?
   NESİH

7. Fatih Sultan Mehmet hangi mahlasla (takma ad) şiirler yazmıştır?
   AVNİ

8. "Avni" mahlası ile şiirler yazan Osmanlı padişahı kimdir?
   FATİH SULTAN MEHMET

9. Tarikat üyelerinin barındıkları ve ibadet ettikleri yerlere ne isim verilmiştir?
   TEKKE

10. Amasyalı Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman hangi sanat dalının önemli temsilcileri arasında gösterilir?
    HAT SANATI

11. Osmanlı Devleti'nde Şerri Mahkemelere başkanlık eden devlet görevlisi kimdir?
    KADI

12. Osmanlı Devleti'nde levhalara yazılan hat sanatına ne isim verilmiştir?
    SÜLÜS

13. Osmanlı Devleti'nde yüksek dereceli medrese öğrencilerine ne isim verilmiştir?
    DANİŞMENT

14. Osmanlı Devleti zamanında yazılan "Risaletü'n Nushiye" isimli eser kime aittir?
    YUNUS EMRE

15. Osmanlı Devleti'nde görev alan yönetici ve askeri sınıfa ne isim verilmiştir?
    SEYFİYE

16. Osmanlı Devleti'nde Orhan Bey Döneminden itibaren dokumacılığın merkezi olan şehir hangisidir?
    BURSA

17. Kanuni Sultan Süleyman'ın şiir yazarken kullandığı mahlas (takma ad) hangisidir?
    MUHİBBİ

18. Osmanlı Devleti'nde Muhibbi mahlası ile şiirler yazan padişah kimdir?
    KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN

19. Osmanlı Devleti zamanında hastalıkların bulaşmasında mikropların etkili olduğunu ve bulaşıcı hastalıklarda karantina uygulanması gerektiğini öne süren Müslüman bilim insanı kimdir?
    AKŞEMSETTİN

20. Osmanlı Devleti'nde her alandaki konuların görüşülüp karara bağlandığı yere ne isim verilmiştir?
    DİVAN-I HÜMAYUN

---

21. İtalyan ressam Bellini'yi İstanbul'a getirterek kendi portresini çizdiren Osmanlı padişahı kimdir?
    FATİH SULTAN MEHMET

22. Matematik ve astronomi bilim insanı Ali Kuşçu hangi padişah zamanında Osmanlı Devleti'nin himayesi altına girmiştir?
    FATİH SULTAN MEHMET

23. Osmanlı Devleti'nde eğitim ve hukuk işlerine bakan sınıfa ne isim verilmiştir?
    ULEMA

24. Osmanlı Devleti'nde Nişancı, Reisülküttap ve Defterdarın mensup olduğu sınıfa ne isim verilmiştir?
    KALEMİYE

25. Genel anlamda insanın kalbi kötülüklerden arındırarak dünyalık menfaatlerden ve nefisten uzaklaşması ve Allah'ın varlığı ile yetinmesine ne isim verilmiştir?
    TASAVVUF

26. Hece vezni ile yazdığı şiir türündeki öğütlerini Divan-ı Hikmet adlı kitabında toplayan ünlü mutasavvıf kimdir?
    AHMET YESEVİ

27. "Hamdım, piştim, yandım" sözleri ile kendisini özetleyen mutasavvıf kimdir?
    MEVLANA

28. "Biz Pergel gibiyiz. Bir ayağımız din üzerinde sağlamca durur öteki ayağımız yetmiş iki milleti dolaşır." sözü hangi mutasavvıfa aittir?
    MEVLANA

29. Farsça beyitlerden oluşan ünlü Eser Mesnevi kime aittir?
    MEVLANA

30. "Şeb-i Arus" törenleri hangi mutasavvıfın ölüm yıldönümü için yapılır?
    MEVLANA

---

31. "Bir olalım, iri olalım, diri olalım." sözüyle toplumsal dayanışma ve yardımlaşmanın önemine vurgu yapan ünlü mutasavvıf kimdir?
    HACI BEKTAŞ VELİ

32. Hangi padişahın emriyle Hacı Bayramı Veli'nin talebeleri ilim ile meşgul olmaları sebebiyle vergi ve askerlikten muaf tutulmuşlardır?
    II. MURAT

33. İlmiye sınıfına mensup olup gerektiğinde fetva veren görevli kimdir?
    ŞEYHÜLİSLAM

34. Osmanlı Devleti'nde Tarım, Hayvancılık, Ticaretle uğraşan ve devlete vergi veren kesime ne isim verilir?
    REAYA

35. Osmanlı Devleti'nde idari ve mali işlerden sorumlu olan sınıfa ne isim verilir?
    KALEMİYE

36. Osmanlı Devleti'nde eğitim-öğretim işleri ile yargı görevini yerine getiren sınıfa ne isim verilir?
    İLMİYE

37. Osmanlı Devleti'ndeki Sahnı Seman Medreseleri hangi şehirde kurulmuşlardır?
    İSTANBUL

38. Osmanlı Devleti'ndeki Sahnı Seman Medreseleri hangi padişah zamanında kurulmuştur?
    FATİH SULTAN MEHMET

39. Osmanlı Devleti'nde medrese hocalarına ne isim verilmiştir?
    MÜDERRİS

40. Osmanlı Devleti'nde medrese hocalarının yardımcılarına ne isim verilmiştir?
    MUİD

---

41. Osmanlı Devleti'nde ortaöğretim düzeyindeki medrese öğrencilerine ne isim verilmiştir?
    SOFTA

42. Osmanlı Devleti'nde Yükseköğretim düzeyindeki medrese öğrencilerine ne isim verilmiştir?
    DANİŞMENT

43. İstanbul'un fethinden sonra Ayasofya'da ilk cuma hutbesini veren dönemin ünlü alimi kimdir?
    AKŞEMSEDDİN

44. Akkoyunluların elçisi olarak İstanbul'a gelen ve Fatih'in isteği üzerine Osmanlıların hizmetine giren ve Ayasofya medresesinde müderrislik yapan dönemin ünlü bilgini kimdir?
    ALİ KUŞÇU

45. Timur'un torunu olan ve Semerkant'ta bir Rasathane kuran dönemin önemli hükümdarı kimdir?
    ULUĞ BEY

46. Tarikat mensuplarının barınma ve ibadet etme yeri olarak kullandıkları yapıya ne ad verilir?
    TEKKE

47. Osmanlı Devleti'nde yaşayan ve cizye vergisi ödeyen gayrimüslim halka ne isim verilmiştir?
    ZIMMİ

48. Osmanlı Devleti'ndeki kadılar hangi görevli tarafından tayin edilir veya görevden alınırdı?
    KAZASKER

49. Osmanlı Devleti'nde kazaların yönetim işlerinden sorumlu olan görevli kimdir?
    KADI

50. Hangi padişah zamanında Osmanlı Devleti'ndeki kanunlar ilk kez yazılı hale getirilmiştir?
    FATİH SULTAN MEHMET

---

51. Osmanlı Devleti'nin ilk Kadısı kimdir?
    DURSUN FAKİH

52. Osmanlı Devleti'nde mahkemelerde görülen davaların kaydedildiği defterlere ne isim verilirdi?
    ŞERİYE SİCİLLERİ

53. Osmanlı Devleti'nde miras, ticaret, nikah gibi davalara bakan görevli kimdir?
    KADI

54. Hangi padişah zamanında Bursa'da kurulan kütüphane ilk Saray Kütüphanesi olarak kabul edilmektedir?
    I. MURAT

55. Osmanlı Devleti'nde göreve getirilen ve aylık bağlanan kimseler için çıkarılan padişah buyruğuna ne isim verilir?
    BERAT

56. Osmanlı Devleti'nde padişahlar tarafından yabancı devlet hükümdarlarına hitaben yazılan resmi belgelere ne isim verilir?
    AHİDNAME

57. Osmanlı Devleti'nde padişahın yazılı buyruğuna ne isim verilir?
    FERMAN

58. Osmanlı Devleti'nde İslam kurallarına uygun bilgilerin okutulduğu orta ve yüksek öğretim kurumuna ne isim verilir?
    MEDRESE

59. Osmanlı Devleti'nde yoksullar için yemek yapılan ve dağıtılan hayır kurumuna ne isim verilir?
    İMARETHANE

60. Osmanlı Devleti'nde levhalara yazılan hat sanatına ne isim verilir?
    SÜLÜS

---

61. Osmanlı Devleti'nde dini kitaplara yazılan hat sanatına ne isim verilmiştir?
    NESİH

62. Amasyalı Şeyh Hamdullah hangi sanat dalında yaptığı çalışmalarla adından söz ettirmiştir?
    HAT SANATI

63. Afyonkarahisarlı Ahmet hangi sanat dalında yaptığı çalışmalarla adından söz ettirmiştir?
    HAT SANATI

64. Hafız Osman hangi sanat dalında yaptığı çalışmalarla adından söz ettirmiştir?
    HAT SANATI

65. Özel karışımlı suyun içine boya serpiştirilmesi ile yapılan kağıt süsleme sanatına ne isim verilmiştir?
    EBRU SANATI

66. Osmanlı Devleti zamanında İznik ve Kütahya şehirlerinde hangi sanat dalında daha çok gelişme görülmüştür?
    ÇİNİCİLİK

67. Osmanlı Devleti'nde ahşap, taş ve metal üzerine belli desenlerin oyma yöntemi ile işlendiği sanata ne isim verilmiştir?
    KAKMACILIK

68. Osmanlı Devleti'nde el yazması kitapları süsleme sanatına ne isim verilmiştir?
    TEZHİP

69. Osmanlı Devleti'nde askeri mimarinin güzel örneklerinden biri olan "Rumeli Hisarı" hangi padişah zamanında inşa edilmiştir?
    FATİH SULTAN MEHMET

70. Klasik döneme damgasını vuran Mimar Sinan hangi padişah zamanında başmimarlık görevine getirilmiştir?
    KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN

---

KAYNAK: muallimitarih.blogspot.com

 

İlginizi Çekebilecek Yayınlar: